close

In de zeefdrukruimte van de Grafische Werkplaats is een kunstwerk van John te zien: Het woord Honey, met honing gedrukt. Een  werk dat ook een jonge generatie makers blijft aanspreken: Simpel, natuurlijk en het blijft intrigeren. Voor nieuwe bezoekers een eerste kennismaking met één van de oprichters van de werkplaats. 40 jaar was hij de drijvende kracht achter de werkplaats. Op 20 december 2021 overleed John de Rijke (Den Haag, 1942). In dit kennisblog blikken we terug op zijn persoon en werk.

Tekst: Paul Combrink en Carola van der Heijden

John tijdens Festival Analog, 2014

John (r) met Jurjen Ravenhorst, Joost Abronda, A.J. van Daalen, Achille, Paul Combrink, Adelbert Foppe

John de Rijke

John de Rijke genoot zijn opleiding aan de Gerrit Rietveld Academie en KABK en was tot 2013 beheerder in de werkplaats. De focus van de kunstenaar John de Rijke lag op het maken van grafiek, met name zeefdruk, waarbij hij steeds vaker het creatieve avontuur opzocht en de grenzen van de beeldende mogelijkheden onderzocht door te werken op ongebruikelijke dragers en met ongewone inktsoorten. Zoals hij het zelf verwoordde liep door zijn werk de rode draad van de abstract geometrische grammatica, maar ook maakte hij prenten waaruit een sterke maatschappelijke geëngageerdheid spreekt. Een eigenschap die ook bleek uit zijn commissie- en vakbondswerk en niet in de laatste plaats bij zijn inzet voor de Grafische Werkplaats dus. Bovenal was John een bekwaam vakman en docent die veel kunstenaars de fijne kneepjes van de het vak heeft bijgebracht. Hij had de gave om talent te signaleren en anderen te enthousiasmeren hun creatieve mogelijkheden te ontdekken.

John & de werkplaats

Uit een interview door Paul Combrink met John de Rijke ter gelegenheid van de viering van het veertig jarig bestaan in 2014 van de werkplaats:

John de Rijke is een van de oprichters en behoorde naar eigen zeggen samen met Barney de Krijger en Adelbert Foppe in de eerste jaren tot de harde kern: “Ik heb het wel het langst volgehouden, wel 40 jaar, langer kan niet, mag ook niet. Je moet op een gegeven moment plaats maken voor een jongere generatie”.

Zo startte voor mij het begin van 2014 met een gesprek met John over de beginjaren van de Grafische Werkplaats. Dit begon allemaal in de jaren zeventig toen John en enkele andere kunstenaars in Den Haag merkten dat er een behoefte ontstond aan een grafiek werkplaats. Maar voordat ze hiermee wilde startten wilden zij eerst weten hoe groot deze behoefte was. Hiervoor werd onder kunstenaars een enquête verspreid. Ze kregen veel respons. Als reactie werd in een pand aan het Groene Wegje de Grafische Werkplaats gerealiseerd. Maar al snel bleek dit te klein.            

Met verbazing luister ik naar het vervolg van John zijn verhaal. Het pand aan de Prinsengracht, dat al enkele jaren leeg stond, leek erg geschikt voor de uitbreiding van de werkplaats. Dus werd er actie genomen en werd het pand gekraakt. In groot contrast met vandaag de dag reageerde de gemeente vol enthousiasme. Zo herinnert John zich de reactie van de toenmalige wethouder van cultuur “Jongens doorgaan, er is geld, er is geld”. Gesteund door de gemeente werd een nieuwe start gemaakt in het centrum van Den Haag, dat ook nu nog fungeert als thuisbasis.                                                                                                              

Op de vraag waar John zich het meest over verbaasd heeft in de ontwikkeling van de werkplaats antwoord hij dat hij de enorme toeloop van kunstenaars niet had verwacht. De enquête die de behoefte moest meten leek hem meer een solidariteit verklaring vanuit de beroepsgroep. De grote groep kunstenaars die hier kwam werken vond hij in het begin opmerkelijk. Veel moesten wachten in de rij voor een werkplek. Toch, vertelt John, men rond 1982 begon  te spreken over ‘grafiek moeheid’. De kunstsector had te veel grafisch werk gezien. Maar toch liep de aandacht niet meteen terug. Zo realiseerden de kunstenaars van de Grafische Werkplaats in 1986 de tentoonstelling Groot Grafiek in het Gemeentemuseum van Den Haag.     

Duo expositie werk van John de Rijke en Achille

In 2017 organiseerden de Grafische Werkplaats een duo-expositie in de Grafische Werkplaats met werk van John en een andere oud beheerder Achille. John liet vooral zijn late werk zien: zeefdrukken in een geometrische abstract stijl op papier en mulitplex. Deze expositie werd samengesteld door Gerrit-Jan de Rook en Marie Civikov.

Ode aan John

Expositie in de Grafische Werkplaats en in de Haags Kunstkring, najaar 2019

Door fysieke omstandigheden was John de laatste jaren niet meer in staat te zeefdrukken en stonden zijn ramen en inkten in ongebruik. De Grafische Werkplaats heeft daarom kunstenaars en vormgevers uitgenodigd om hiermee hun ‘eigen John’ te maken tijdens drie maakdagen en hun werk naast de tentoongestelde werken van de echte John te hangen. Deze informele expositie was in de werkplaats een week te zien, waarna het geheel verhuisde naar de bovenzaal van de Haagse Kunstkring.

Deelnemende kunstenaars: John de Rijke, Melle de Boer, Iteke Hermes, Eveline Jansen, Alice Mulder, Frits Droog, Jurjen Ravenhorst, John de Rijke, Julian Sirre, Annika Syrjämäki, Eugène van Veldhoven, Ilse Versluijs en Zeloot.

Tijdens het maken, bezocht John de werkplaats en sprak hij met de kunstenaars die toen aan het werk waren. Het was zijn laatste bezoek aan de Grafische Werkplaats.

John in de werkplaats in 2019

Ode aan John, 2019