Analoog/Digitaal

Analoog/Digitaal

Dit artikel verscheen eerder in de krant van de Maand van de Grafiek, oktober 2016

Voor een doordeweekse flyer ga ik naar een digitale drukker. Het kost weinig en levert aardig resultaat op. Als we echt iets moois willen, iets bijzonders en geen standaard flyer, dan pakken we het anders aan: we laten iets maken door een echte drukker, drukken het op onze populaire stencilmachines of zeefdrukken het met de hand. Dus terug naar analoog, maar zonder het digitale karakter te laten schieten, want het ontwerp maak je natuurlijk geheel of gedeeltelijk achter je Mac.

Ik zie dit overal om me heen gebeuren. De hippe galerie Dürst Britt & Mayhew in Den Haag laat zijn flyers op een risograaf drukken, in de werkplaats komen vormgevers zelf posters drukken of risoén. Een bevriende vormgever snijdt regelmatig elementen op karton uit, fotografeert dit en verwerkt dit in zijn digitale ontwerp. Zo wordt digitaal + analoog een optelsom: 1+1=3.

De steeds verder digitaliserende wereld schept voor traditionele analoge technieken nieuwe mogelijkheden en uitdagingen. Oude technieken worden toegepast met hedendaagse materialen,  nieuwe mogelijkheden in de werkvoorbereiding en uitvoering dienen zich aan en oude druktechnieken vormen de basis voor hedendaags werk.
Bij creatieve makers zien we een toenemende nieuwsgierigheid naar de mogelijkheden die oude technieken bieden. Op zoek naar de zeggingskracht die met toepassing van deze technieken te bereiken is.

(foto: werk van Ilse Versluijs, gedrukt met deegroller)

Afgelopen voorjaar organiseerde de Grafische Werkplaats Den Haag een festival over de grenzen van grafiek: Festival Analog Borders. Het was een echt makersfestival in en rond de werkplaats met exposities, workshops, presentaties en een symposium. Een festival waarin de grenzen van de traditionele grafische technieken werden verkend en experimenten met nieuwe materialen en technieken werden aangegaan. Het festival liet zien wat mogelijk is en reikte makers nieuwe tools aan, waarmee zij hun artistieke mogelijkheden kunnen vergroten en zich in hun werk inhoudelijk kunnen verdiepen.

Tijdens het festival was er een expositie van kunstenaars en designers, die grafiek op een onorthodoxe wijze toepassen (Lisa Blaauwbroek, Navid Nuur, Stijn Peeters, Kok Pistolet, Zeger Reyers, Charlotte van Winden en Peter Zuur). Zij gingen aan de slag met opvallende huis-tuin-enkeukenmaterialen, zoals zeefdrukken met citroensap of gezichtscrème, terwijl ook bananen en vissen onder de pers gingen. Tijdens het symposium, in de masterclasses of workshops kwamen ook de digitale mogelijkheden aan bod. Ik noem enkele voorbeelden:

Jasper Goossensen vertelde tijdens het symposium over zijn onderzoek in het kader van zijn afstuderen aan de TU Delft, faculteit Industrieel Ontwerpen. Een onderzoek naar het ‘zeefdrukken van licht’, of eigenlijk, het aanbrengen van een electroluminescent oppervlak door zeefdrukken.

Elektroluminescentie is een type licht dat ontstaat doordat een fosfor licht geeft door een elektrisch veld of stroom. Doorgaans heeft het een gelaagde structuur, opgebouwd uit een onderste elektrode, een diëlektrische laag, een fosfor en een bovenste elektrode. Deze lagen kunnen worden gezeefdrukt. Het resultaat is een oppervlak dat licht geeft.

(foto: Bertus Gerssen)

Het bestaat al langer, maar toch noem ik het hier: het overzetten van foto’s, tekeningen of illustraties op etsplaten. Dit kun je doen met polymeer-etsen, maar nog eenvoudiger zijn toyoboplaten. Dit zijn kant en klaar lichtgevoelige platen, duurder maar eenvoudiger. De jongere garde heeft minder tijd, dus wil je hen aan het etsen krijgen dan moet je kijken waar het eenvoudiger en sneller kan. Toyoboplaten gebruiken is een goede oplossing en het blijkt dat je ook heel goed kunt afdrukken met riso-inkt.

(Ets van Julian Sirre, toyoboplaat)

Lasercutter
Kan een lasercutter een toegevoegde waarde betekenen voor een diep- of hoogdruk was ook een van de vragen die tijdens het festival aan de orde kwamen. Als het ontwerp echt niet analoog gemaakt kan worden, dan is het antwoord hierop ja. Niet alle materialen laten zich echter makkelijk door een lasersnijder bewerken. Linoleum stinkt, plastic en perspex gaat goed, evenals hout, terwijl koper en zink niet werkt. Je kunt je plaat laten graveren en doorbranden, dan krijg je een hoog- of diepdruk en bij de laatste een blinddruk. Strak en stinkend (door het brandluchtje). Een ouderwetse deegroller veranderde zo in een grote stempel, op zo manier dat je het niet of nauwelijks met de hand kan doen.

Ik ben op zoek naar die combinatie, waar hedendaagse middelen en oude grafische technieken elkaar positief beïnvloeden en elkaar versterken. Een mooi voorbeeld hiervan zag ik ook in de Chocoladefabriek in Gouda. Een gebouw met een bibliotheek, café, archief en een grote audiovisuele afdeling. Verrassend genoeg staan tussen al deze boeken en moderne studieplekken ook oude letterkasten. Een paar keer per week worden hier druksels gedrukt op de oude analoge letterzetmanier. Maar een mix kan ook, want er is een 3Dprinter. Zo werd er een boekje gedrukt op de oude pers en de voorkant werd bedrukt met een stempel gefabriceerd door de 3d-printer.

(foto ruimte Drukkerswerkplaats in de Chocoladefabriek, Gouda)

Flyer Analog Borders
Nog even terug naar het festival. Het stond buiten kijf dat we voor dit festival mooi publiciteitsmateriaal moesten hebben. Het werd uiteindelijk een mix van digitaal en analoog: een risoflyer, gezeefdrukte posters, digitale banners en animaties. Het beeld kwam van Studio Kommerskijken. Het digitale ontwerp van de flyer was echter zo ontworpen dat het onmogelijk was deze op onze analoge risograaf passend te drukken. We weken uit naar iemand die een computer gestuurde risograaf heeft, waarmee je tegelijk twee kleuren kan drukken. Digitaal ontworpen maar eigenlijk geen doen om analoog te drukken.

Het is een continue wisselwerking tussen analoog en digitaal. Laten we open staan voor beide technieken, de analoge technieken zeker niet vergeten of hierin verstarren. Laten we blijven experimenteren en onderzoeken naar de meerwaarde van digitale middelen zonder dat we de  identiteit van grafische technieken uit het oog verliezen.

Bron:
http://www.jaspergoossensen.nl/FLIPSHADE
https://www.chocoladefabriekgouda.nl/

Carola van der Heijden

(coördinator van de Grafische Werkplaats en zelfstandig kunsthistorica en cultuurmarketeer)